Verkoopdagboek
Het ooggetuigenverslag is oorspronkelijk opgeschreven in het verkoopdagboek van 1952. Hierin werden de dagelijkse verkopen en werkzaamheden voor klanten in klad genoteerd, om later gefactureerd te worden. Het was een langwerpig boekwerk van gelinieerd papier van 33 x 13 cm groot. Dit boek werd bewaard in een oude kast op de zolder van de smederij, waar de administratie van tientallen jaren was opgeslagen. Bij de verkoop van de smederij aan de gemeente in 1980 is het meeste hiervan weggegooid. Ebel Koens, oom van kleinzoon Albert Koens (1956), heeft toen het katern met het verslag uit het verkoopboek gescheurd en meegenomen naar huis en daar is het vervolgens jarenlang vergeten.
Koffertje
Het dook pas weer op in 2016 toen na het overlijden van tante Fenna (weduwe van Aldert Koens) een koffertje met spulletjes uit haar nalatenschap rouleerde binnen de familie Koens. In dit koffertje zat ook een oud facturenboek van de smederij en tante Bets (weduwe van Ebel Koens) herinnerde zich dat zij ook nog ergens iets had liggen van de smederij. En zo kwam het verslag weer boven water. Haar schoonzoon Erik Smit en haar kleindochter Marlies Smit hebben het verslag ontcijferd en uitgeschreven en verwerkt tot een boekwerkje dat binnen de familie Koens is verspreid.
Met potlood geschreven
Het manuscript bevat 36 pagina’s, genummerd van 2 t/m 37. De eerste pagina ontbreekt, die is waarschijnlijk verloren gegaan doordat het verslag uit het verkoopboek is gescheurd. Het hele verslag is met potlood geschreven. Het is niet helemaal duidelijk wanneer het verslag is geschreven. Hoewel het is opgenomen in het verkoopdagboek dat eindigt in 1952, is daarmee niet gezegd dat het ook toen pas geschreven is. Het lijkt er op dat het verslag in een leeg boek is geschreven, waarvan het niet-gebruikte deel later als verkoopboek is gebruikt. Een aanwijzing hiervoor is dat het verkoopboek op de kop staat ten opzichte van het verslag, alsof grootvader Koens later achterin het boek is begonnen met zijn verkoop aantekeningen.
Brief aan familie in Amerika
Een andere aanwijzing vinden we in de laatste alinea van het verslag. Het is namelijk niet geschreven als een verantwoording aan het nageslacht, maar als een brief aan familie in Amerika. Hendertje Werkman had namelijk een zuster Jantje Werkman, die getrouwd was met Alje van der Laan. Het echtpaar Van der Laan is in 1913 met hun kinderen geëmigreerd naar Amerika, waar ze gingen wonen in Chicago. Eén van hun dochters heette Pieterke van der Laan (die in Amerika Nelle werd genoemd) en zij was getrouwd met dominee George Yff.
Kleinzoon Albert Koens zegt hierover: ‘Ik stel me voor dat het briefcontact tijdens de oorlog jarenlang verbroken was, er was geen post tussen bezet Nederland en Amerika. Toen dat na de bevrijding wel weer mogelijk werd, was er natuurlijk veel te vertellen. Ik vermoed daarom dat het verslag misschien al wel in de zomer van 1945 is geschreven. Of oom Klaas Koens dit inderdaad op een typemachine heeft overgeschreven, weet ik niet. Het origineel is in elk geval in Nederland gebleven (gelukkig).’
Correcties
Het familieboekwerkje is een tweede, verbeterde versie. Kleinzoon Albert Koens: ‘Een aantal eerder onleesbare woorden in de eerste versie kon ik uiteindelijk wel ontcijferen en een aantal fouten heb ik gecorrigeerd. Verder heb ik de tekst wat letterlijker gevolgd zoals het toen geschreven werd, met woorden als alzoo, menschen, Duitschers, etc.’ Grootvader Albert Koens gebruikte te pas en te onpas hoofdletters, maar daar heeft kleinzoon Koens zich niet al te nauwkeurig aan gehouden. ‘De interpunctie was helemaal een probleem, punten en komma’s ontbreken veelal, die heb ik zo nodig ook zelf wel toegevoegd, zoals Erik en Marlies ook al hadden gedaan. Maar wie een taalkundig onderzoek zou willen doen, kan beter het originele manuscript raadplegen.’
Het 36 pagina tellend handgeschreven verslag over WOII door Albert Koens uit Zijldijk is opgenomen in de collectie van het OVCG. Bekijk en lees hier het digitale verslag van Albert Koens, aangeleverd door zijn gelijknamige kleinzoon:
Download Verslag_WOII_Albert Koens.pdf
