De school in Westernieland waar juf Elly Vleesblok tot mei 1940 lesgeeft. Bron: Groninger Archieven (foto: 1900-1905);

Ondergedoken en verraden

Mandlboympad: Westernieland - Pieterburen

Elly Vleesblok werd geboren in Veendam op 14 maart 1908. Haar vader, grootvader en overgrootvader waren allemaal slagers. Ze verkochten koosjer vlees. Varkensvlees is niet koosjer, dus dat verkochten ze niet. Verder werden de dieren op een bepaalde, door de Joodse wetten goedgekeurde, manier geslacht.

Na de lagere school deed Elly de opleiding tot onderwijzeres in Groningen, waar ze in juni 1928 slaagde voor het eindexamen. Ze haalde ook nog een diploma handwerken: borduren, breien, haken, dat kon ze allemaal heel goed. Nu kon ze gaan werken als juf op een school. Ze werkte op verschillende scholen in de provincie Groningen. In november 1936 ging ze naar Westernieland waar ze ging werken op de Openbare Lagere school. Die school stond aan de Dirk Wierengastraat en is nu ‘Dorpshuis Diekstaal’.

Elly Vleesblok werkte op de school in Westernieland tot mei 1940. Ze was een goede onderwijzeres, want over haar wordt gezegd: ze was dol op kinderen en de kinderen waren dol op haar.

In 1940 was het aantal leerlingen op de school teruggelopen en Elly werd ontslagen. Intussen was de oorlog uitgebroken. Vanaf september 1941 mochten Joden niet meer werken en Joodse kinderen mochten niet meer samen met niet-Joodse kinderen naar school. Daarom werden er in de grote steden Joodse scholen opgericht, zodat Joodse kinderen daar toch naar school konden gaan en Joodse leerkrachten op die scholen konden blijven werken.

Elly vond een baan op de Joodse Lagere school in Den Haag. Vanwege haar functie in het onderwijs had zij een ‘sperre’. Elly kreeg zo’n sperre omdat ze als onderwijzeres onmisbaar was voor het onderwijs aan Joodse kinderen. Dat betekende dat ze niet meteen zou worden opgepakt om naar Duitsland op transport gesteld te worden. Toch was Elly bang dat de sperre haar niet voor altijd zou beschermen en daar praatte ze vaak over met haar collega-leraar Henri Meijler.

Verder schreef Elly ook veel brieven aan haar familie in Veendam en vroeg hen om onder te duiken. Dat betekende dat ze zich zouden moeten verbergen. Haar ouders durfden dit niet. Haar broer Lex dook wel onder. Ook Henri Meijler dook onder, in Aalten, waar hij vandaan kwam. Hij zorgde ervoor dat ook Elly daar een onderduikadres kreeg. In 1943 waren er al zoveel Joodse leerlingen opgepakt of ondergedoken dat Elly begreep dat haar sperre niet lang meer geldig zou zijn. Samen met een vriendin, Mathilde Leezer, kwam ze terecht op een onderduikplek boven het spoorwegstation in Aalten.

Maar het liep niet goed met ze af. Elly en Mathilde werden verraden door mensen die de kant van de Duitsers hadden gekozen. Die mensen kregen geld voor elke Jood die ze vonden en rapporteerden. Zo werden de twee vrouwen gevonden. Ze hadden zich verstopt onder een bed. Elly en Mathilde werden daarna overgebracht naar kamp Westerbork. Ze kwamen daar op 24 juli 1943 terecht in een strafbarak omdat onderduiken strafbaar was.

Op 24 augustus 1943 stonden de namen van Elly en Mathilde op de transportlijst. Zij vertrokken die dag per trein naar Auschwitz. Dat was geen gewone trein met ramen en bankjes, maar een veewagen waar zoveel mogelijk mensen in werden gestouwd. Mathilde Leezer werd direct na aankomst naar de gaskamer gestuurd. Elly moest waarschijnlijk eerst nog werken. Ze werd uiterlijk op 29 februari 1944 in Auschwitz vermoord. Zij werd slechts 35 jaar.

Elly’s ouders gingen met het transport van 17 maart 1943 naar Sobibor waar ze bij aankomst op 20 maart 1943 meteen werden vergast. Elly’s vader Simon Vleesblok werd 67 jaar, haar moeder Rosalia Vleesblok-Philips 73 jaar. De broer van Elly, Lex, overleefde samen met zijn vrouw de oorlog.

 

Naar de tien verhalen van project Mandlboympad

Voorlopige vrijstelling van deportatie voor onderwijzeres Elly Vleesblok. Bron: Herman van Keulen
Voorlopige vrijstelling van deportatie voor onderwijzeres Elly Vleesblok. Bron: Herman van Keulen

Mandlboympad - Als de amandelboom bloeit

Leerlingen verkennen, verwerken en laten zien:

Download 03. pieterburen docu 2025.pdf