De familie Papeleur had een boerderij op Nansum, Dijkweg 17 (waar nu dhr. Thoonen woont). Opa met 3 zoons en een schoondochter. De jongste zoon, onze vader Freerk Papeleur woonde op de boerderij op nummer 13 (waar nu de fam. Bouman woont) met onze moeder Hennie Papeleur-Dijkema, zoon Henk van 3 jaar en dochter Jannie, nog een baby.
Omdat de oorlogshandelingen naderden en de boerderij op nummer 17 vlakbij de Batterij stond, achtte men het beter om met z’n allen op de boerderij op nummer 13 te gaan wonen. Daar waren ook al enige tijd militairen ingekwartierd. Er waren jongemannen bij, die hun vrouwen en kinderen erg misten. Ze vroegen wel eens aan moeder Hennie Papeleur of ze baby Jannie mochten vasthouden en haar een schone luier om mochten doen.
Granaatscherf
Omdat het oorlogsgeweld steeds meer toenam, werd uit veiligheidsoverwegingen moeder Hennie Papeleur met de 2 kinderen naar Marsum gestuurd, waar haar ouders Jan en Jantje Dijkema op een boerderij woonden. Maar ook daar werd de situatie bedreigend. Soms vielen er bommen en granaten in de omgeving. Men moest dan maken dat men in de schuilkelder kwam. Voor baby Jannie werd een houten kistje getimmerd, want als het gevaarlijk werd konden ze dat kistje op een boerenwagen zetten. Ook kwam er een bejaard echtpaar Sennema schuilen. Het kistje van Jannie werd naar achteren gezet, zodat het echtpaar bij de deur kon zitten. Een granaatscherf sloeg in, mevrouw Sennema werd levensbedreigend gewond en is overleden. De schrik zat er goed in. Men vatte het plan om te gaan vluchten, samen met de familie Schipper uit Appingedam naar familie van de familie Schipper in Noorddijk. Met z’n allen op de fiets met massieve banden en de baby in de kinderwagen.
Opa Papeleur met zijn zonen Nicolaas, Hindrik, Frederik en Freerk bleven op de boerderij in Nansum. Frederik was getrouwd met Gartje Sol. Ook zij en haar zuster Corry Sol bleven ook op Nansum.
Grimmige sfeer
De sfeer werd vanaf donderdag 19 april steeds grimmiger. De Duitse Batterij begon aan de gevechten deel te nemen. Het werd gevaarlijk en men werd bang. Eerst gebeurde er nog niet veel. Vrijdags ging men maar gewoon aan het werk met de werkzaamheden op het land.
’s Zaterdags brandde de boerderij af van de familie Elema op Hoogwatum. Men hoorde van de slachtoffers. Het werd bittere ernst. In allerijl werden er nog wat veiligheidsmaatregelen genomen als het dichtspijkeren van ramen, het verbeteren van de schuilkelders etc.
De eerste granaten
Op zondag 22 april sloegen de eerste granaten in en werden er enkele huizen vernield. Gelukkig geen slachtoffers. Vanaf die tijd werden dag en nacht grotendeels in de schuilkelders/schuilplaatsen doorgebracht door de strijd tussen de Duitsers en de Canadezen. ’s Maandagsavonds zag men een spoor van brandende boerderijen.
Dinsdags zag men een regen van inslaande granaten op Holwierde. De Duitse soldaten kozen het hazenpad. Men dacht dat de Canadezen er aankwamen, maar het waren nieuwe Duitsers die hun Hoofdkwartier inrichten in het woonhuis van de familie Smit, waar nu fam. Pardijs woont. ’s Middags om 2 uur werden 6 mannen van de families Elema en Lubbers en hun evacués van Lutjeburen enkele uren op de boerderij van Smit vastgehouden, maar werden ook weer vrijgelaten.
Gijzeling
‘s Middags om 4 uur werden alle mannen van Nansum, tussen de 15 en 60 jaar, in gijzeling vastgezet op de boerderij van Smit. Soms mochten ze een poosje naar hun huis om hun vee te verzorgen. Om de beurt voor de helft. De andere helft werd met de dood bedreigd, als de anderen niet weer terugkwamen.
Zoals we in het begin al vertelden, op onze boerderij was inkwartiering van de Duitsers. Daar werden ook de plannen en vorderingen door de Duitsers besproken. Op de boerderij waren alleen Opa Papeleur met zijn schoondochter Gartje en haar zus Corry Sol. Corry Sol had een opleiding voor lerares gedaan en verstond redelijk goed Duits. Wat kwam dat goed van pas! Zodoende waren ze goed op de hoogte over de stand van zaken betreffende het front. Ze waren de laatste dagen en nachten veelal in de schuur tussen de stropakken als bescherming voor de kogels en scherven van de granaten. Men kwam deze laatste dagen niet meer uit de kleren. Er werd op afstand steeds geschoten.
Gevechten rondom de boerderij
Op 29 april werd de aanval van de Canadezen goed ingezet. Ze kwamen vanaf Bierum, langs de dijk naar Nansum. In het veld lagen overal landmijnen. De Batterij werd ingenomen. De naast Nansum gelegen boerderij, Oldenbosch, werd ook ingenomen. De Duitse soldaten die onze boerderij bezet hielden, werden bang dat de boerderij kapotgeschoten zou worden. Ze zagen wel dat er geen houden meer aan was en ze besloten tot overgave. Gartje Sol werd gesommeerd om, met een lange stok met een wit laken eraan bevestigd, het weiland in te lopen richting Oldenbosch waar de Canadezen waren, om aan te geven dat de Duitsers in de boerderij van Papeleur zich wilden overgeven.
Alles ging niet zonder slag of stoot. Een groep fanatieke Duitsers die zich in de moestuin en boomgaard hadden verschanst, boden verzet. Er werd man tegen man gevochten. Gartje en Corry zagen, verstopt achter de vensterbank en blinden in de kamer, dat er verschillende soldaten werden doodgeschoten. Ze vluchtten in paniek naar de schuilplaats in de schuur. Een totale heksenketel om de boerderij. Met angst en beven. Hoe overleven we dit?
Visite avond
Er kwamen Canadese tanks, achter de boerderij opgesteld, die Borkum gingen bestoken. Vanaf Borkum kwamen nog steeds bommen en granaten om de Canadezen te treffen. Ook op de boerderij van Smit beleefde men angstige uren. Hoe was het met de vrouw en kinderen? Zaten ze veilig in hun schuilplaatsen? Dan vallen er granaten op de schuilkelder bij de boerderij van Smit. Pieter Rutgers en Jan Tuil kwamen om. Ook mevrouw Westrup werd dodelijk getroffen.
De 38 gegijzelde personen bij boer Smit werden vrij, toen de Duitsers naar Delfzijl vluchtten. Het huis van Egbert Tuinier werd onherstelbaar beschadigd en hij zelf ernstig gewond. Hij is later in het ziekenhuis overleden. Het ouderlijk huis, de boerderij op nummer 17, werd ook behoorlijk beschadigd. Niemand van onze familie raakte gewond. Wel maakte deze oorlog een enorme impact. Er werd regelmatig over gesproken. Op zondagavond, de vaste visite avond, kwamen de verhalen los.
