Een vijftienjarige in bevrijd Delfzijl
Henk Engelsman werd in 1930 geboren in de Waterstraat in Delfzijl. In de oorlog kreeg hij de bijnaam 'Tommie', die gaandeweg zijn officiële voornaam verving. Zelfs zijn vrouw leerde hem kennen als Tom, alleen zijn moeder bleef altijd Henk zeggen. 'De Engelsen werden in de oorlog Tommies genoemd. Als hun bommenwerpers overvlogen en het luchtalarm ging, riep iedereen: 'Daar komen de Tommies weer aan!' Vanwege mijn achternaam – Engelsman – zei een vriendje op een dag: 'Hé, jij bent ook een Tommie!''
Strijd
Niemand had gedacht dat het na de bevrijding van de stad Groningen op 16 april 1945 nog ruim twee weken zou duren voordat de hele provincie bevrijd zou zijn. De strijd om 'Delfzijl Pocket', zoals de Canadezen het gebied noemden waar de Duitse soldaten ingesloten zaten, was langdurig, verbeten en eiste vele slachtoffers.
Ten noorden van Delfzijl barstte de strijd los rondom Holwierde. De frontlinie liep enkele dagen dwars door het dorp, totdat de nabijgelegen Batterij Nansum op 29 april werd ingenomen. Ten zuiden van Delfzijl regende het rond die tijd de laatste granaten van Batterij Termunten; bij de bunker werden, nadat de Canadezen door de verdedigingslinies heenbraken, 500 Duitsers krijgsgevangen gemaakt.
De Canadezen rukten gestaag op naar het centrum van Delfzijl, waar de Duitsers zich uiteindelijk op 1 mei overgaven. Toch was de strijd nog niet voorbij. In Weiwerd en Farmsum vochten nog Duitsers. In de vroege ochtend van 2 mei gaf de Duitse garnizoenscommandant, die zich met 400 manschappen had verschanst in de kerk van Farmsum, zich over. Bij de strijd verloren 88 burgers, 102 Canadese en 185 Duitse militairen het leven. Ook de provincie Groningen was bevrijd en daarmee kwam een einde aan de strijd in Nederland. Op 5 mei gaven de Duitse troepen in het westen van Nederland zich ook over en was de oorlog en grote strijd om Nederland voorbij.
Chaos
Toen Engelsman uit de kelder klom, trof hij een grote chaos aan. Barakken waren afgebrand, huizen beschadigd en een aantal Delfzijlsters was aan het plunderen geslagen. Zelf bemachtigde Tom een doos tabak, een schrijfmachine en een lap blauwe stof, voor zijn moeder. 'In de Wettersteinstraat, dichtbij de bunker kwam ik een Canadese soldaat tegen. Hij had een dikke sigaar in zijn mond. Dat wilde ik ook, dus na de bevrijding heb ik me misselijk gerookt om net zo stoer te lijken.'
In de wanorde na de bevrijding gingen Tom en een vriendje opnieuw op pad. Bij de radarinstallatie zien ze een verlaten mitrailleursnest, waar ze in klimmen. Per ongeluk laten ze het geschut af gaan. Twee leden van de Binnenlandse Strijdkrachten vinden hen: 'We kregen een scheldpartij want we hadden geschoten op een verkenningsvliegtuigje, zeiden ze.'
Kort daarna ging Tom voor de Binnenlandse Strijdkrachten aan het werk. 'Ik werd ordonnans. Ik kreeg een armband en een nieuwe fiets en ik mocht boodschappen rondbrengen, ook aan de Canadezen. Wat ik allemaal gezien heb! Ik kreeg witbrood mee naar huis en gedroogde abrikozen. Ik wist niet eens wat dat waren.'
Meisjes
Aan de Gracht was het barakkenkamp waar de NSB'ers gevangen zaten. 'Ernaast was de Canadese Militaire Politie gevestigd, in een villa.' Tom sprak als ordonnans wel eens met Canadese MP's en zag wat er gebeurde. 'De vrouwen en de 'moffenmeisjes'stonden daar te huilen. Soms moesten ze bij de Canadezen schoonmaken. Maar als ik bij de MP binnen was om boodschappen te brengen, lagen die meisjes daar op matrassen in de kamers. Ze kregen chocolade en sigaretten. Ik snapte het toen niet. Nu wel.' Tom heeft ook gezien hoe de Canadezen de bewakers van het vrouwenkamp pakjes sigaretten toegooiden. 'Als de schildwachten niet keken, hielpen de Canadezen de meisjes door de prikkeldraadversperring heen. Ze gingen uit eigen beweging mee.'
Elke dag feest
'De weken na de bevrijding was elke dag een feestdag,' herinnert Tom zich. Verloren gewaande zonen kwamen broodmager en vuil terug uit werkkampen in Duitsland en Oostenrijk. 'Overal werd muziek gemaakt en gedanst. Maar minder leuke voorvallen waren er ook. Enkele jongelui verloren een hand of oog door explosieven. Een jongen uit onze buurt die op wacht stond bij de bunkers van Nansum, werd door zijn medebewaker per ongeluk doodgeschoten toen deze spelenderwijs een geweer op hem richtte. Nooit vergeet ik het gegil van zijn moeder toen die dat ongeluksbericht kreeg.'
Film: Liefke Knol (2015)
