Zware strijd in Holwierde
Nadat Groningen op 16 april wordt bevrijd, trekken vluchtende Duitse troepen richting Delfzijl, maar ook richting de batterijen van Nansum. Daar staat zwaar geschut, dat bijna onophoudelijk vuurt op de oprukkende geallieerden. Van twee kanten worden de Duitsers steeds verder ingesloten: vanuit het westen door de Canadezen, vanuit het zuiden door de Polen. De bewoners van Holwierde weten echter weinig van wat er gebeurt: er verschijnen geen kranten en elektriciteit, telefoon en radio zijn er niet.
Vanaf 20 april vernemen de Holwierdenaars dat er ook geallieerd geschut terugvuurt in de richting van Nansum. De Duitsers laten enkele bruggen in de buurt springen om de Canadese opmars te vertragen en brengen mijnen en wegversperringen aan. Een dag later gaat de boerderij van Elema, een bekend verzetsman, in vlammen op. Die zondag 22 april bereiken de eerste treffers het dorp. De bewoners slapen, voor zover dat mogelijk is wanneer de kanonnen boven je hoofd bulderen, in hun kelders.
Ruïneuze aanblik
De Duitsers blazen op 24 april de brug over de Heekt over, waardoor de oostkant van het dorp onbereikbaar wordt. De dorpelingen bevinden zich middenin de strijd. Dominee Visser schrijft in zijn dagboek: 'Aan alle kanten rondom ons slaan de granaten in. Eén granaat slaat in het dak, zodat het 'ringzoldertje' geheel verwoest wordt. Het plafond van de slaapkamer is geheel doorgebogen en het hele huis is van binnen door een dikke laag rood puin bedekt. Vanuit de gang kijk je nu in de blote hemel. […] Zo goed als geen ruit in ons huis bleef heel, vooral toen ook nog de brug over de Heekt in de lucht vloog. Heel Holwierde bood een ruïneuze aanblik. Vijf burgers werden die nacht gedood door de gevechtshandelingen. Ook overdag konden wij de kelder haast geen ogenblik verlaten. Zo gingen we een nieuwe nacht in.'
Diezelfde nacht gijzelt de Duitse commandant alle volwassen mannen in de kerk. Een deel wordt de volgende ochtend vrijgelaten, maar anderen worden dagenlang streng bewaakt. Dominee Visser is vrijgelaten, waarschijnlijk omdat er in de resten van zijn huis Duitsers verblijven. Hij schrijft op 27 april: 'Zeer zware beschietingen. Veel Canadees snelvuur, dat gloeiende kogels in de lucht sproeit. Fosforgranaten, die in drieën uiteenspatten in de lucht en daar drie rookslierten van boven naar beneden laten 'waaien'. Voorts rook- en nevelverwekkende granaten van waarachter de Canadezen door het land naderbij proberen te sluipen. Granaatkartetsen, die in de lucht uiteenspatten.'
'You are free'
Na bijna een week van beschietingen over en weer is geen huis in Holwierde meer onbeschadigd. Op zondag 29 april lijkt het vuren wat minder te worden en kruipen sommige dorpelingen uit hun kelders en schuilplaatsen. De Canadezen hebben de kerk bereikt en gaan van daaruit de huizen langs om nog aanwezige Duitse militairen krijgsgevangen te nemen. Dominee Visser schrijft: 'Voor de keldertrap, in de gang, staan “onze” twee Duitsers met de handen omhoog. Zij moeten hun wapens afleggen – die overigens gewoon in de gang blijven liggen – en moeten hun ringen en armbandhorloges afdoen, die meteen door de Canadezen in de zak gestoken worden! De gevangenen zeggen ons nog 'auf Wiedersehen' en worden dan weggevoerd. Eén Canadees talmt wat bij de achterdeur. Onze kleine Henkie zegt, dat hij ook een 'Tommie' wil zien. Lies neemt hem mee naar de Canadees en zegt: ”This is Henkie, he wants to shake hands.” Hij legt de hand op Henks hoofd en zegt: ”Is that Henkie? You all are free.” Aldus werden wij na bijna 5 jaar te zijn vernederd en verdrukt bevrijd door Gods genade door middel van het Perth Regiment van het 1e Canadese leger.
Stemming
De Holwierdenaars kijken rond en nemen de schade op. Van de 900 inwoners zijn er 25 omgekomen, waaronder ook vrouwen en kinderen. Er zijn vele gewonden; een jonge vrouw moet een been missen, een vrouw is door een granaatscherf blind geworden. Van de 16 boerderijen zijn er 12 afgebrand, net als een aantal woonhuizen in het dorp en de molen. Ook de kerk is zwaar beschadigd. Dominee Visser: 'Hoe was de stemming te Holwierde na hetgeen gebeurd was? Neerslachtig? Klagend? Berustend-onverschillig?
Neen. De stoffelijke verliezen werden buitengewoon goed gedragen, hoewel de hulpverlening traag en gering was. De primitiefste wonerij werd verkozen boven het geëvacueerd zijn. De mensenlevens werden betreurd, maar het was alsof het niet zo smartte als bij een gewoon sterfgeval. Vooral dit begrijp ik niet. De mensen waren blij vrij te zijn, hoewel er over feestvieren niet gesproken werd. Wel liep iedereen met Oranje in het knoopsgat, maar zelfs gevlagd werd er maar sporadisch.'
De inwoners van Holwierde zijn vrij, maar hebben er een hoge prijs voor moeten betalen.
Bron:
Dagboek van ds. Melle Ariën Visser op www.holwierde.net (2015)
